Art Nouveau

Bij de term Art Nouveau denkt u ongetwijfeld meteen ook aan Victor Horta en Paul Hankar. Maar wist u dat het allereerste ontwerp van Victor Horta, het Autrique-huis, in Schaarbeek staat? Wat dacht u van een kleine rondleiding om nog andere Art Nouveau-erfstukken bij u in de buurt te ontdekken?

De dienst Erfgoed stelt een kaart van de gemeente voor, die de diversiteit van de Art Nouveau-werken op het grondgebied illustreert. Hierop staan een dertigtal gevels van privéwoningen, maar ook van handelszaken, scholen, monumenten of stadsmeubilair.

Een nieuwe artistieke beweging

Begin 20e eeuw betekent de aanleg van de prestigieuze Louis Bertrandlaan een hele ommekeer voor Schaarbeek, dat toen nog een dorp was. Nieuwe, groene woonwijken lokken welvarende inwoners die de beste architecten van die tijd onder de arm nemen. Victor Horta, Gustave Strauven, François Hemelsoet of ook Henri Jacobs vinden er huizen, appartementen en zelfs schoolgebouwen opnieuw uit.

In de Haachtse Steenweg draagt het Autrique-Huis, dat ontworpen werd door de jonge Victor Horta, de kiemen van de Art Nouveau in zich. Haar gevel met geraffineerde lijnen waarop de arabesk zich nog slechts vaag aftekent, is een meesterwerk van vernieuwing. Horta gebruikt als eerste metalen structuren in een privé-woning. De poëzie van deze nieuwe beweging toont zich ook in de glasramen met Japans aandoende motieven of in de voluten van de grondmozaïeken.

Tot scholen

De Art Nouveau beperkte zich niet tot de burgerwoningen. Onder leiding van architect Jacobs verbreidde deze stijl zich ook tot de sociale woningen en vooral de scholen. Henri Jacobs (1864-1935), zoon van een inspecteur-generaal voor het lager onderwijs en neef van een architect, specialiseerde zich in het bouwen van scholen, en dit in tal van Brusselse gemeenten. In Schaarbeek ontwierp hij er drie, en niet van de minste:

• Het scholencomplex tussen de Bijenkorfstraat en Josaphatstraat (ingehuldigd in 1907) (“Ecole 1” en Gemeentelijk Technisch College Frans Fischer),
• Scholencomplex van Linthout (Fernand Blum Atheneum en “Ecole 13”) : nummer 103 aan de Roodebeeklaan (1913), en nummer 59-61 langs dezelfde laan (1922).

De monumentale gevels van de scholen in de Josaphatstraat en de Bijenkorfstraat zijn grandioos. Ze huldigen het licht en het werk, maar ook sport en ontspanning in een fantastische sportzaal. Het atheneum Fernand Blum is gelegen in de Rodebeekstraat nummer 13. Door zijn grote uitzichtramen zijn de ruimtes in de school van een opvallende lichtsterkte. Vloeren met veelkleurige tegels, allegorische fresco’s, sgraffito, speelse mozaïeken, … alles is gewijd aan de kindertijd. Henri Jacobs schreef: “de school is voor een kind de meest vertrouwde plek, en hoe mooier en helderder deze plaats is, hoe meer de hersenen van het kind zich zullen ontwikkelen in harmonieuze omstandigheden…”.