Een archief onder de loep
Sinds de tweede helft van de 19de eeuw zijn we ons steeds meer gaan bezighouden met fysieke opvoeding en dan in het bijzonder die van de jongeren. Overal in Europa zagen sportverenigingen het levenslicht en met het doel om “gezondheid door fysieke oefening” te promoten. De Belgische Gymnastiekfederatie werd opgericht in 1865 met de bedoeling het beoefenen van gymnastiek te promoten. Ze overkoepelt ook lokalere verenigingen. Dit geldt ook voor Schaarbeek.
De oprichting
De Gymnastiekvereniging van Schaarbeek werd opgericht in april 1873. Het is de eerste dergelijke vereniging binnen de Brusselse agglomeratie. Enkele van de oprichters waren Albert Cuelens, schepen, en Constantin Jénatzy, toekomstig gemeenteraadslid en vader van Camille Jénatzy (beroemde autopiloot die als eerste sneller reed dan 100 km/u). Al snel telde de vereniging meer dan honderd leden.
De eerste lokalen
Het eerste lokaal dat werd gebruikt door de Vereniging is een bijgebouw van de Pré catalan, een theater-taverne op het einde van de vroegere Keulenstraat.
Daarna stelde het gemeentebestuur, dat de fysieke opvoeding wilde stimuleren, de oude Sint-Servaaskerk (Teniersstraat), die toen werd gedesacraliseerd, ter beschikking. De naaf werd gebruikt voor de boksoefeningen en wapenbewegingen, de zijkanten waren voorbehouden voor de oefentoestellen (balken, leggers, touwen, gewichten, enz.). Kleedkamers en douches werden geïnstalleerd ter hoogte van de ingang.
Een toonaangevende turnzaal
In 1891 besloten de Schaarbeekse autoriteiten om de nieuwe tekenschool onder te brengen in de oude kerk waardoor de Vereniging genoodzaakt was om voorlopig te verhuizen naar de jongensschool (Haachtsesteenweg).
Aan het begin van de 20ste eeuw gingen de werken voor de nieuwe school nr. 1 (Josaphatstraat) van start. De bouw van een grote turnzaal was voorzien, onder andere om gebruikt te worden door de Vereniging. Op 12 oktober 1907 werd een groot feest georganiseerd om deze turnzaal in te huldigen. Op het programma stonden verschillende demonstraties van oefeningen en kampen.
Organisatie
In het begin van haar bestaan had de Vereniging het moeilijk om lesgevers te betalen en ze deed dus een beroep op vrijwilligers voor het geven van de lessen.
Beetje bij beetje slaagde de Vereniging er echter in om lesgevers van goede kwaliteit aan te werven. Er werd een gratis les voor jongens georganiseerd. Vanaf 1875 kwam er een les wapengevechten en vanaf 1877 werd er een turnles voor meisjes georganiseerd. In 1908 wierf de Vereniging een zwemleraar aan en die mocht zijn lessen geven in het zwembad naast de turnzaal van school nr. 1. Op het einde van de jaren 1920 werd handbal toegevoegd aan de enkele sporten die bij de Vereniging werden beoefend.
De Happel-methode
Op het einde van de 19de eeuw werd het gymnastiekonderwijs in België sterk beïnvloed door Duitse theoretici waaronder Jacob Happel, die verschillende gymnastiekhandleidingen publiceerde. Volgens deze methode was elke reeks oefeningen voorzien om “het hele lichaam te oefenen door alle lichaamsdelen "sexlateraal" te laten bewegen (sic), dat betekent in alle richtingen en op een proportionele manier, door elk lichaamsdeel even veel te oefenen en daarbij de negatieve gevolgen van de slechte houding te neutraliseren die de mens aanneemt tijdens zijn dagelijkse bezigheden”. Deze methode werd ook gevolgd door de Gymnastiekvereniging van Schaarbeek.
Oefeningen in openlucht
De Gymnastiekvereniging nam ook regelmatig deel aan de gemeentefeesten. Deze waren voor de leden een gelegenheid om aan het publiek te laten zien wat ze hadden geleerd. Het Josaphatpark met zijn grote open ruimtes was de ideale plaats voor deze evenementen.
Op 26 juli 1914 werd het sportveld in het noorden van het Josaphatpark met veel luister ingehuldigd en er vonden ook sportieve demonstraties plaats. De Gymnastiekvereniging was een van de spilfiguren van dit project, dat het levenslicht zag aan de vooravond van de Eerste Wereldoorlog.
In 1922 kreeg de Vereniging de toelating om te oefenen op het grasveld langs de Louis Bertrandlaan, tegenover het Sportpaleis.
Liefdadigheidsgala’s en -etentjes
De Gymnastiekvereniging nam ook actief deel aan het Schaarbeekse verenigingsleven en ze organiseerde meerdere keren per jaar turnfeesten ten voordele van tehuizen, het Liefdadigheidsbureau of goede doelen voor de Schaarbeekse scholen. Deze liefdadigheidsfeesten waren ook een gelegenheid om te demonstreren wat werd aangeleerd; zo kon men ook nieuwe leden aantrekken. Zo had iedereen er baat bij.
