Openbare ruimte en natuur in de stad

De inrichting van de openbare ruimte en natuur in de stad houden beide rechtstreeks verband met het concept van aanpassing aan de klimaatverandering. Ter herinnering: aanpassing is erop gericht te anticiperen op de gevolgen van de huidige en toekomstige klimaatverandering en die gevolgen te beperken.

In de toekomst kunnen we warmere zomers, frequentere overstromingen en zachtere, nattere winters met weinig vorst verwachten. Om zich hieraan aan te passen en een aangename levenskwaliteit te behouden in Schaarbeek, kunnen op lange termijn bepaalde maatregelen worden genomen.

Na de studie van de kwetsbaarheden op het grondgebied en de participatiefase die in april en mei 2021 met alle actoren op het terrein is gehouden, heeft de werkgroep de aandacht gevestigd op drie prioriteiten die centraal zouden kunnen staan bij de acties die worden uitgevoerd, zowel wat de inrichting van de openbare als de particuliere ruimte betreft.

• Beplanting
• Bestrijding van stedelijke hitte-eilanden
• Waterbeheer

Door gelijktijdig aan deze drie prioriteiten te werken, kan rechtstreeks worden ingespeeld op de kwetsbaarheden van het grondgebied. Voorbeeld:

Het planten van bomen zorgt voor koolstofafvang, verfraaiing van de wegen en schaduw om de wijken af te koelen tijdens perioden van hitte. Als het regent, kan het water ook in de bodem sijpelen in plaats van in de riolering en zuiveringsstations terecht te komen.

Dit toont aan dat een actie die wordt ondernomen om de kwetsbaarheid van het "stedelijk hitte-eiland" aan te pakken, ook een positieve bijdrage kan leveren aan de doelstellingen van beplanting en waterbeheer.

Beplanting

De beplanting van het grondgebied ligt de Schaarbeekse bevolking bijzonder na aan het hart en is een van de beste manieren om de klimaatopwarming tegen te gaan en zich aan de gevolgen ervan aan te passen.

Vegetatie en met name bomen verminderen immers niet alleen de uitstoot door koolstofafvang, maar zorgen ook voor koelte en bevorderen de ontwikkeling van de biodiversiteit in de stad. Daarnaast kan ook infrastructuur zoals gebouwen groener worden gemaakt, wat bijdraagt aan de aanpassing aan de gevolgen van de klimaatverandering en de vermindering van de CO2-uitstoot door energiebesparing dankzij betere isolatie.

Tot slot biedt een groene gemeenschap ook een aangename leefomgeving.

In 2022 heeft onze gemeente een ambitieus Vergroeningsplan voor de Openbare Ruimte goedgekeurd. Doel: Schaarbeek in de komende vijftien jaar in totaal 10% groener maken. Met het plan wil Schaarbeek de klimaatuitdagingen het hoofd te bieden en de openbare ruimten steeds aangenamer maken.

Strijd tegen de oververhitting van de wijken (stedelijke hitte-eilanden)

In Schaarbeek, zoals in vele steden, houdt een van de grootste problemen van de temperatuurstijging verband met de zogenaamde "hitte-eilanden" (zie het onderstaande schema). De afwezigheid van vegetatie en bodemafdekking beperken het fenomeen van verdamping, terwijl de materialen van gebouwen en wegen warmte opslaan. Deze combinatie leidt tot temperaturen die 3°C tot 10°C hoger liggen dan in plattelandsgebieden, wat een gebrek aan thermisch comfort en zelfs een hoger sterftecijfer tijdens hittegolven tot gevolg heeft.

Een studie in opdracht van Leefmilieu Brussel heeft dit fenomeen ook voor het hele Brusselse Gewest in kaart gebracht. Lees er hier alles over.

Waterbeheer

Of het nu is om de schade van eventuele overstromingen te beperken of gewoon om zuinig om te springen met een kostbare hulpbron, waterbeheer wordt een steeds belangrijker thema in ons dagelijks leven.

In Schaarbeek

Uit de diagnose van de kwetsbaarheden van de gemeente bleek dat bepaalde delen van het grondgebied van Schaarbeek gevoelig zijn voor overstromingen in de beddingen van de Maalbeek en Josaphat, en vervolgens nabij het kanaal van Brussel (gebieden met weinig reliëf), waar zich ten minste om de tien jaar overstromingen voordoen. Dit kan leiden tot overstromingen van kelders en kelderverdiepingen, en soms zelfs tot wegverzakkingen.

Topografie en overstromingsgebieden van Schaarbeek (Leefmilieu Brussel, topografisch).

Naarmate de neerslagpatronen veranderen, met name onder invloed van de klimaatopwarming, zal zonder specifieke voorzieningen ook het risico op hevigere regenval toenemen die leidt tot frequentere overstromingen en grotere schade. Of het nu gaat om openbare of particuliere ruimtes, de geleidelijke invoering van duurzaam regenwaterbeheer is van vitaal belang. Een dergelijk beheer bevordert de terugwinning van water voor sanitair gebruik, om grondwaterlagen aan te vullen of om bomen en planten te besproeien. Hierdoor kunnen ook de aanzienlijke kosten die samenhangen met te snelle en systematische afwatering (erosie en overstroming van het rioleringsnet, overstromingen, behandeling van afvalwater, enz.) worden verminderd.

Door dit principe geleidelijk toe te passen bij het ontwerpen van openbare en particuliere inrichtingen en door milieukwesties zoals waterbeheer te integreren in de stedenbouwkundige verordeningen, draagt Schaarbeek ertoe bij dat het gebied beter bestand is tegen de gevolgen van de klimaatverandering.

Goed om te weten

Hoewel de drinkwatervoorraden in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest historisch gezien nooit een punt van zorg zijn geweest, zullen de toekomstige klimatologische omstandigheden minder gunstig zijn voor de watervoorraden. De beheerder van het drinkwaterdistributienetwerk Vivaqua anticipeert weliswaar op deze situatie en breidt momenteel zijn capaciteit voor drinkwatervoorziening uit, met aandacht voor bescherming van de hulpbron (evenwicht tussen onttrekking van oppervlaktewater en grondwater), maar een rationeel waterverbruik door ieder van ons is niet minder essentieel.

Om water duurzaam te beheren bestaan er tal van oplossingen, zowel in de vorm van technische verbeteringen als van veranderingen in ons gedrag. Hieronder enkele voorbeelden.