Een archief onder de loep
Het station, gelegen aan het Prinses Elisabethplein, vlakbij de Zenne en het kanaal, is een van de iconische gebouwen van de gemeente Schaarbeek. Hier is de geschiedenis ervan.
De halte Helmet
In 1835 werd de eerste spoorlijn van België ingehuldigd, die Brussel verbond met Mechelen. De eerste trein vertrok aan station Groendreef, dat vandaag niet meer bestaat. De sporen liepen langs het zuiden van Schaarbeek en de oevers van de Zenne en het Monplaisir-domein. Om de Helmetwijk te bedienen, werd in 1864 een eerste gebouw opgetrokken in de buurt van het huidige kruispunt van de Rodenbachstraat en de Anatole Francestraat. Deze halte diende ook als woning voor de spoorwachter.
Een eerste gebouw
Het spoorwegvervoer van goederen nam geleidelijk aan toe. Om het Noordstation en station Groendreef te ontlasten, besloot de overheid om gronden te kopen en zo de spooroppervlakte aan het Helmetstation te vergroten en er een heus rangeer- en vormingsstation van te maken.
In 1888 werd dan ook een nieuw gebouw opgetrokken langs het gloednieuwe Nationaal Plein (dat later het Prinses Elisabethplein werd). De plannen werden opgesteld door architect Franz Seulen, die voor de Belgische staatsspoorwegen werkte. Er werd gekozen voor een neo-Vlaamse renaissancestijl, naar het voorbeeld van de stijl van het gemeentehuis dat kort daarvoor werd ingehuldigd.
Een tweede gebouw
Als gevolg van verscheidene zware ongevallen moest het terrein dringend worden uitgebreid, zodat de treinen uit het Noordstation in alle veiligheid hun weg konden voortzetten of halt houden in Schaarbeek. Het oude, smalle viaduct over de sporen en het kanaal werd vervangen door een monumentale brug en het aantal sporen werd verhoogd.
In 1913 wilde de staat het station uitbreiden, maar het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog vertraagde het project, dat pas in 1919 werd voltooid. Franz Seulen ontwierp dus een tweede vleugel voor het eerste gebouw, ook in neo-Vlaamse renaissancestijl. Dit gebouw, dat nog groter was dan het eerste, moest plaats bieden aan de reizigers en omvatte een grote lokettenzaal en verscheidene loketten. Een tweede gedeelte was bestemd voor de stationschef en een derde gedeelte was voorbehouden aan kantoren.
Het station tijdens de Eerste Wereldoorlog
Omdat het station van Schaarbeek een van de belangrijkste stations van het land was geworden, zagen de Duitsers er de ideale toegangspoort tot de hoofdstad in gedurende de bezetting van ‘14-’18. Bij het ondertekenen van de Wapenstilstand verliet de bezetter langs daar de stad. Maar niet zonder problemen; een munitietrein die per ongeluk ontplofte, veroorzaakte schade.
Het station tijdens de Tweede Wereldoorlog
In 1943 werden, na een bevel van de Duitse bezetter, Belgische arbeiders opgevorderd om dwangarbeid te gaan verrichten in Duitsland. Het station werd toen een draaischijf voor deportaties. Om dit te verhinderen, ging het verzet vol overtuiging over tot sabotageacties om het vertrek van de treinen te vertragen en mensen te helpen ontsnappen.
In 1943 en 1944 werden spoorinstallaties, ook die van Schaarbeek, gebombardeerd door de geallieerden. De bombardementen van 8 en 11 mei 1944 maakten veel burgerslachtoffers in de wijken tussen het station van Schaarbeek en het Noordstation.
Het station vandaag
Vanaf 1980, na de groei van het transport van goederen over de weg, kende het station een Schaarbeek een zekere achteruitgang. Er kwamen almaar minder reizigers en de loketten werden geautomatiseerd. De grote lokettenzaal werd overbodig.
Dankzij het Train World-museum beleeft de zaal, die al geruime tijd gesloten is, vandaag haar tweede jeugd. De oude halte van 1864 werd ook gerenoveerd en maakt nu deel uit van het museum.
Wilt u meer weten? Contacteer de dienst Gemeentearchieven (archieven@shaarbeek.be)
© Alle rechten voorbehouden