Een archief onder de loep
Het Josaphatpark is een heus beeldenmuseum in open lucht. Toch lopen we er vaak langs zonder te kijken. Wandel met ons mee om deze kunstwerken te (her)ontdekken.
Langs de vijvers
We beginnen onze wandeling aan de Azalealaan en trekken vandaar naar de muziekkiosk en de Laiterie…
De Snoeier
Rechts zien we een bronzen beeld in het midden van een bloemenperk. In 1902 vroeg beeldhouwer Albert Desenfans (1845-1938), toenmalig voorzitter van de Commissie voor Schone Kunsten van Schaarbeek, aan de gemeente om zijn werk aan te kopen, dat hij in 1895 had gemaakt. Volgens hem zou dat perfect passen op een openbare plaats. Aangezien de snoeier naar de boomtoppen staart, lag de keuze voor het Josaphatpark voor de hand.
Gedenkteken Henri Weyts
Achter de Laiterie vinden we het monument dat gewijd is aan muzikant en componist Henri Weyts (1868-1934). Dit gedenkteken, opgericht op initiatief van de Federatie der Schaarbeekse Maatschappijen, werd op 25 augustus 1935 ingehuldigd. Naar aanleiding hiervan werd er in het park een “Festival Henri Weyts” georganiseerd, waarbij verschillende koren composities van de overleden muzikant ten gehore brengen. Het monument, op een weloverwogen plek tegenover de muziekkiosk, bestaat uit een stèle met een bronzen medaillon dat Henri Weyts voorstelt, van de hand van Georges De Leener, en een plaque met het opschrift “nul n’a mieux traduit la souffrance, le labeur, la joie du peuple” (niemand heeft beter het lijden, het zwoegen en de vreugde van het volk verwoord).
Eva en de slang
Tegenover de Laiterie, aan de voet van een boom, staat een tweede werk van beeldhouwer Albert Desenfans. Dit bronzen standbeeld uit 1890 stelt Eva voor, terwijl ze op een jonge boom leunt en naar de slang luistert. In 1907 gaf de Regering, die het werk had aangekocht, het in bewaring aan de gemeente Schaarbeek. Die zette het in het park, op advies van de kunstenaar zelf.
De Minnebron
Iets verderop staat er een beeldhouwwerk uit carraramarmer en grijs marmer. In 1943 overleed handelaar François De Roy kinderloos. In zijn testament liet hij aan de gemeente Schaarbeek een som van 150.000 frank na voor de oprichting van een monument dat de legende van de minnebron uitbeeldt. Pas in 1986 lanceerde de gemeente een wedstrijd voor de uitvoering van dit werk. Ondertussen was het nagelaten bedrag aangegroeid tot 900.000 frank. De keuze van de jury viel op het ontwerp van Mon De Rijck, dat een jonge Herlinde voorstelt die zich met een gebroken hart in de fontein stort en verdrinkt. Het beeldhouwwerk werd in mei 1988 ingehuldigd.
Assepoester
Vlakbij de muziekkiosk staat een tere Assepoester van Edmond Lefever (1839-1911) op ons te wachten. Dit bronzen beeld uit 1881 won een medaille op de salons van Port Adelaide en Melbourne, in Australië. Het was ook te zien op tentoonstellingen in Parijs en Berlijn, waar het een groot succes kende. In 1905 kocht de gemeente het werk op vraag van de kunstenaar en zette het in het park.
Gedenkteken Emile Verhaeren
Enkele stappen verder houden we halt bij het gedenkteken ter nagedachtenis van dichter Émile Verhaeren (1855-1916). Het borstbeeld uit witte steen van de hand van beeldhouwer Louis Mascré (1871-1929) staat op een arduinen sokkel. Het monument werd op 8 juli 1928 ingehuldigd in aanwezigheid van burgemeester Jean Meiser, die hulde bracht aan de overleden schrijver. Deze laatste zou ongetwijfeld ingestemd hebben met dit groene hoekje dat aanzet tot poëzie.
Gedenkteken Edmond Galoppin
We wandelen iets verder en slaan linksaf naar het paadje dat ten noorden van de grote vijver loopt. Aan onze linkerkant, aan de overzijde van de beek, verstopt tussen het groen, vinden we het gedenkteken voor de ontwerper van het Josaphatpark, landschapsarchitect Edmond Galoppin (1851-1919). Een bronzen medaillon van de hand van beeldhouwer Jean Lecroart (1883-1967) op een stèle uit zandsteen stelt de figuur van Galoppin voor.
Boreas
Iets verderop aan de brug over de grote vijver staat het standbeeld van Boreas, de Griekse god van de noordenwind die naar de voorbijgangers blaast. Dit bronzen beeld, dat oorspronkelijk verguld was bladgoud, werd in 1922 gegoten en in het park geplaatst. Het gips, van de hand van beeldhouwer Joseph Vanhamme, werd in 1904 gemaakt en voorgesteld op de Salons van Schone Kunsten te Gent in 1906 en te Brussel in 1907.
Moederschap
We laten de brug achter ons en gaan verder langs de vijver naar het speelplein. Daar werd een standbeeld geplaatst dat perfect bij deze plek past: Moederschap van Maurice de Korte. Dit beeld uit roze kunststeen, dat een moeder voorstelt die haar kind de borst geeft, werd in 1951 door de Regering toevertrouwd aan de gemeente Schaarbeek.
Gedenkteken Oswald Poreau
We wandelen verder naar de achterzijde van het park, tot vlakbij de waterval. Daar zien we op een van de rotsen een medaillon van de hand van beeldhouwer René Cliquet (1899-1977) dat schilder Oswald Poreau (1877-1955) voorstelt. Die werd in Schaarbeek geboren. Zijn atelier bevond zich in de Voglerstraat.
Gedenkteken Hubert Krains
Iets verderop staat er een gedenkteken gewijd aan schrijver Hubert Krains (1862-1934). Om plaats te voorzien voor het medaillon van de hand van Paul Wissaert, ontwierp gemeentelijk architect Fernand Delbrassinne een muur van platte stenen in een rustieke stijl, naast een vogelbadje met een waterstraal. Het gedenkteken werd op 14 juni 1936 ingehuldigd.
Gedenkteken Philippe Baucq
We laten de waterval achter ons en houden halt bij een grote stenen stèle ter nagedachtenis van de Schaarbeekse verzetsstrijder Philippe Baucq, die in 1915 door de Duitsers werd gefusilleerd op de Nationale Schietbaan. Een eerste monument ter nagedachtenis van Baucq werd na de eerste wereldoorlog opgericht op het Jamblinne De Meuxplein. Dit monument werd in 1941 verwoest door de bezetter. In 1948 werd een comité gevormd om het nodige geld te vinden voor de heropbouw ervan. Jammer genoeg was de kunstenaar die het had gemaakt, ondertussen overleden en waren de tekeningen en maquettes vernietigd. Pas in 1965 besloot de gemeente om een nieuw gedenkteken voor Baucq op te richten, dat in het park zou worden geplaatst. De uitvoering gebeurde onder toezicht van de Société centrale d’Architecture van België, die architect Jacques Nisot aanstelde door middel van een wedstrijd. Het tweede monument werd uiteindelijk ingehuldigd op 27 april 1974.
Gedenkteken Albert Giraud
We passeren de boerderij en keren terug naar de grote vijver en de brug met Boreas. Daar bevindt zich het monument ter nagedachtenis van schrijver Albert Giraud (1860-1929), die lange tijd in Schaarbeek heeft gewoond. Het borstbeeld in wit marmer werd gemaakt door Victor Rousseau (1865-1954). De sokkel draagt het eenvoudig opschrift: “Au poète Albert Giraud 1860-1929” (Aan dichter Albert Giraud 1860-1929). Het gedenkteken werd op 7 juni 1931 ingehuldigd.
Gedenkteken Nestor de Tière
Iets verderop vinden we een gedenkteken voor een andere schrijver: Nestor de Tière (1856-1920). Het borstbeeld, in 1924 gemaakt door Frans Huygelen, sierde vroeger het graf van de schrijver op het gemeentelijke kerkhof van Schaarbeek. Het borstbeeld kwam in het park te staan na de verhuis van het kerkhof naar Evere.
Gedenkteken majoor Ernest Cambier
We nemen de weg die naar de uitgang van het park leidt, aan de generaal Eisenhowerlaan. Tussen de laan en het park, in een ingericht hoekje, staat het monument ter nagedachtenis van majoor Ernest Cambier (1844-1909), expeditieleider en staatsinspecteur in Belgisch Congo. Het monument van de hand van Claus Cito (1882-1965) bestaat uit een rotsachtige stèle waarop een bronzen allegorie van De Faam zit. Die houdt een wapenschild vast met het opschrift “Fondation de Karema, 1876 et du chemin de fer du Congo, 1888” (Stichting van Karema, 1876 en de spoorweg van Congo, 1888), de twee grote verwezenlijkingen van de majoor. Op de sokkel vinden we een stenen medaillon met een afbeelding van Cambier. Het werk was klaar in 1914, maar het gemeentebestuur besloot om het aan het oog te onttrekken van de Duitse bezetter. Pas op 11 januari 1920 werd het monument ingehuldigd in aanwezigheid van generaal Wahis, toenmalige ere-gouverneur-generaal van de Congo.
Op het boogschuttersplein
Dan gaan we nu rond het grote boogschuttersplein wandelen…
Gedenkteken voor de karabiniers
Voor we het park binnengaan, houden we eerst halt aan de Louis Bertrandlaan, waar het monument staat voor de karabiniers en karabiniers-wielrijders die sneuvelden tijdens de twee wereldoorlogen. Het gedenkteken, van de hand van beeldhouwer Fernand Gysen (1879-1943) en architect A. Hastat, werd oorspronkelijk in 1921 ingehuldigd op het Daillyplein, waar zich de kazerne van de karabiniers bevond. Het monument zou later langs het park komen te staan.
Kariatide
We gaan verder het park in, naar rechts. Langs het paadje in het midden van het plein kunnen we een beeld van Eugène Canneel (1882-1966) bewonderen. Dit werk uit witte kunststeen stelt een kariatide voor, d.w.z. een klassieke voorstelling van een vrouw onder de vorm van een pilaar. Het beeldhouwwerk werd in 1968 verwerkt in een bakstenen architectuur.
Gedenkteken Georges Eekhoud
Iets verderop vinden we het monument ter nagedachtenis van schrijver Georges Eekhoud (1854-1927), die bijna een halve eeuw lang in Schaarbeek heeft gewoond. Hij was ook leraar algemene literatuur aan de gemeentescholen. Het monument, ontworpen door Joseph Witterwulghe (1883-1967), bestaat uit een medaillon in wit marmer met een afbeelding van Eekhoud erop, op een stèle uit witte steen, met een allegorie van de Kempen (de streek vanwaar de schrijver afkomstig was). Het gedenkteken werd op 26 oktober 1930 ingehuldigd.
Pogge
We ronden onze wandeling af aan het laatste werk dat in het park werd geplaatst: de stèle ter nagedachtenis van Pogge, van de hand van Dorian Collignon en ingehuldigd op 8 september 2017. Pogge, symbool van de Schaarbeekse folklore, heeft echt bestaan. Pierre De Cruyer - zoals hij in werkelijkheid heette - werd in 1821 geboren en had de typische ‘zwanze’ van de Brusselse bon vivants. Hij trad vaak op als bemiddelaar tijdens iets te levendige discussies die hij besloot met uitgestrekte arm, terwijl hij “Alles is just” zei.
Wilt u meer weten? Contacteer de dienst Gemeentearchieven (archieven@shaarbeek.be)
© Alle rechten voorbehouden